Καθώς κοιτάζει το ταβάνι, προσπαθώντας να κοιμηθεί, η Ντίνα* σκέφτεται μια φράση που είπε ο γιατρός της: “Ένας όγκος μπορεί να αναπτυχθεί ανά πάσα στιγμή. Ελάτε για επανέλεγχο σε έξι μήνες αν ανησυχείτε.” Στριφογυρίζοντας στο κρεβάτι σκέφτεται: “Γιατί μου το είπε αυτό; Αν δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, τότε γιατί μου είπε να ξαναπάω σε έξι μήνες;” Ακόμη περισσότερες σκέψεις και ερωτήσεις αρχίζουν να περνούν από το μυαλό της, “Γιατί συνεχίζω να έχω πονοκεφάλους και ζάλη; Κι αν οι γιατροί δεν είδαν κάτι; Γιατί μου είπε να ξαναπάω αν δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα;” Η Ντίνα αισθάνεται τόσο ανήσυχη που σηκώνεται από το κρεβάτι και αρχίζει να ψάχνει στο διαδίκτυο για απαντήσεις. Καθώς ξαναδιαβάζει τα ίδια άρθρα σχετικά με τα συμπτώματα του καρκίνου του εγκεφάλου, αρχίζει να αισθάνεται ζάλη. “Γιατί εξακολουθώ να νιώθω έτσι; Μήπως έχω πραγματικά καρκίνο; Κι αν όντως έχω κάτι;”
Πολλοί άνθρωποι με άγχος υγείας συχνά αδυνατούν να λειτουργήσουν ή να απολαύσουν τη ζωή τους, εξαιτίας των φόβων τους.
Τα καλά νέα είναι ότι η Ντίνα* δεν έχει καρκίνο ή όγκο στον εγκέφαλο. Η Ντίνα έχει άγχος υγείας. Υπάρχουν δύο τύποι άγχους για την υγεία: η Διαταραχή σωματικών συμπτωμάτων και η Διαταραχή άγχους υγείας, τυπικά γνωστή ως υποχονδρίαση. Πολλοί άνθρωποι με άγχος υγείας συχνά αδυνατούν να λειτουργήσουν ή να απολαύσουν τη ζωή τους, εξαιτίας των φόβων τους. Παρακολουθούν διαρκώς τις σωματικές λειτουργίες (π.χ. αναπνοή, καρδιακή παλμό), φυσικές ιδιαιτερότητες (π.χ. σημάδια στο δέρμα) και την παραμικρή σωματική δυσφορία (π.χ. πονοκέφαλο, πόνο στο στομάχι, ζάλη). Μπορεί να ανησυχούν για ένα συγκεκριμένο όργανο του σώματός τους (π.χ. εγκέφαλο, καρδιά) ή μια ασθένεια για την οποία άκουσαν στις ειδήσεις ή στη δουλειά που άκουσαν για τα νέα ή την εργασία (π.χ. πολλαπλή σκλήρυνση, διαβήτης). Ταλαιπωρούνται από την σκέψη ότι έχουν, ή κινδυνεύουν να αποκτήσουν, κάποια σοβαρή ασθένεια. Απευθύνονται συχνά σε γιατρούς και κάνουν επανειλημμένα εξετάσεις για να βεβαιωθούν ότι είναι καλά, αλλά είναι απρόθυμοι να αναζητήσουν βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, καθώς πιστεύουν ότι η κατάστασή τους εξηγείται ιατρικά.
Γιατί το άγχος υγείας παραμένει, παρά τις διαβεβαιώσεις των γιατρών;
Αν και κάποιοι αρνούνται να κάνουν εξετάσεις λόγω του φόβου ότι θα ανακαλύψουν τα χειρότερα, η αναζήτηση διαβεβαιώσεων από τους γιατρούς, οι επανειλημμένες ιατρικές εξετάσεις και επισκέψεις σε γιατρούς είναι πιο συχνές στο άγχος υγείας. Η διαβεβαίωση από τον γιατρό ότι δεν υπάρχει κάποια σοβαρή ιατρική ασθένεια φέρνει ανακούφιση – προσωρινά. Ο φαύλος κύκλος επαναλαμβάνεται γρήγορα, καθώς νέες ανήσυχες σκέψεις και σωματικές αισθήσεις έρχονται στην επιφάνεια, ακολουθούμενες από ερμηνείες κινδύνου, έντονο άγχος, και ακόμη περισσότερες επισκέψεις στους γιατρούς προκειμένου να φύγει η αβεβαιότητα. Σύντομα πυροδοτείται ο ίδιος κύκλος αντιδράσεων, καθώς έρχεται η επόμενη ανησυχητική σκέψη.
Λάθος συναγερμός
Ένας συναγερμός αυτοκινήτου αρχίζει να χτυπά όταν κάποιος εγκληματίας παραβιάζει ένα αυτοκίνητο. Μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο προβληματικό θα ήταν αν ο συναγερμός χτυπούσε κάθε φορά που περνούσε ένας πεζός δίπλα από το αμάξι. Ο συναγερμός θα παρερμήνευε τους αθώους πεζούς ως επικίνδυνους εγκληματίες.
Τα υγιή ανθρώπινα σώματα παράγουν διάφορα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να είναι άβολα, απροσδόκητα και ανεπιθύμητα, αλλά όχι επικίνδυνα.
Με το άγχος υγείας, υπάρχει η εσφαλμένη ερμηνεία των φυσιολογικών σωματικών αισθήσεων και της δυσφορίας ως επικίνδυνων. Το ανθρώπινο σώμα είναι από τη φύση του πολύ “θορυβώδες”: όλα τα υγιή ανθρώπινα σώματα παράγουν διαφόρων ειδών σωματικά συμπτώματα που μπορεί να είναι άβολα, απροσδόκητα και ανεπιθύμητα, αλλά όχι επικίνδυνα.
Οι φυσιολογικές αισθήσεις στο σώμα που μπορούν να προκαλέσουν φόβο και ανησυχία περιλαμβάνουν αλλαγές στην οπτική οξύτητα, τον καρδιακό ρυθμό, την αρτηριακή πίεση, τα επίπεδα του σάλιου, το βάθος της αναπνοής, την ισορροπία και τον μυϊκό τόνο, για να αναφέρουμε μόνο μερικά. Όλα τα παραπάνω είναι φυσιολογικές και ακίνδυνες σωματικές αλλαγές, αλλά όταν ένα άτομο πιστεύει ότι αποτελούν συμπτώματα κάποιας φοβερής ασθένειας, τότε προκαλείται έντονο άγχος. Οι σωματικές αισθήσεις είναι πραγματικές, αλλά οι σκέψεις είναι λανθασμένες.
Γιατί παρερμηνεύουμε τις σωματικές μας αισθήσεις και υπερεκτιμούμε τον κίνδυνο;
Μερικές φορές η παρερμηνεία οφείλεται σε υποθέσεις που κάνουμε σχετικά με μια ασθένεια. Για παράδειγμα: “Ο ξάδερφος μου πέθανε από καρκίνο. Είναι θέμα χρόνου μέχρι να το πάθω κι εγώ”. Ή, “Οι ιοί μεταδίδονται εύκολα. Έχουν πεθάνει άνθρωποι στην Κίνα. Θα μπορούσε εύκολα να εξαπλωθεί στην Ελλάδα και να αρρωστήσω και εγώ”. Τα άτομα με άγχος υγείας συχνά έχουν αυστηρούς ορισμούς για το τι σημαίνει καλή υγεία, θεωρώντας ότι οποιαδήποτε δυσφορία αποτελεί ένδειξη κακής υγείας.
Το άγχος είναι ένας μηχανισμός προστασίας και το να “σκανάρουμε” το σώμα μας για μια ασθένεια μοιάζει να είναι μια κατάλληλη στρατηγική για να προστατευθούμε. Ωστόσο, όταν μας απασχολεί ή μας ανησυχεί κάτι, έχουμε την τάση να το παρατηρούμε πιο εύκολα. Αν, για παράδειγμα, έψαχνα να αγοράσω ένα νέο αυτοκίνητο, μπορεί να άρχιζα να παρατηρώ κάθε αυτοκίνητο στο δρόμο – τη μάρκα, το μοντέλο, το χρώμα. Προηγουμένως, μπορεί να μην έδινα καμία προσοχή στα αμάξια γύρω μου. Εάν ψάχνουμε συμπτώματα, μπορεί να αντιληφθούμε και την πιο ήπια αίσθηση, που διαφορετικά θα αγνοούσαμε.
Όταν ανησυχούμε και ασχολούμαστε με τις σωματικές μας αισθήσεις, τότε αυτές οι αισθήσεις ενισχύονται και διαρκούν περισσότερο.
Και κάπου εκεί δυσκολεύουν τα πράγματα.
Κάθε φορά που ελέγχουμε το σώμα μας για κάποιο σύμπτωμα, ακολουθεί μια αίσθηση αβεβαιότητας και αμφιβολίας, δίνοντας στο μυαλό μας την ευκαιρία να δημιουργήσει αρνητικά σενάρια. Καθώς σκεφτόμαστε το χειρότερο, πηγαίνει στον εγκέφαλό μας το μήνυμα ότι κινδυνεύουμε και ο συναγερμός του σώματός μας αρχίζει να χτυπάει, παράγοντας συμπτώματα άγχους (ταχυκαρδία, σφίξιμο στο στήθος, δύσπνοια, τρέμουλο, μυϊκή τάση, μούδιασμα, ζάλη, ναυτία, εφίδρωση, πονοκέφαλο, δυσφορία στο στομάχι, κλπ.), δίνοντας τροφή στο μυαλό μας για ακόμη πιο ανησυχητικές σκέψεις. “Τρέμω. Δε νιώθω καλά. Κάτι μου συμβαίνει.”
Οι σωματικές αισθήσεις είναι πραγματικές, αλλά οι σκέψεις είναι λανθασμένες.
Πολλοί είναι εκείνοι που αποφεύγουν να επισκεφθούν κάποιον γιατρό είτε γιατί φοβούνται ότι θα τους απαξιώσουν είτε γιατί πιστεύουν ότι θα επιβεβαιωθούν οι φόβοι τους, αφού ο γιατρός θα τους διαγνώσει με κάποια σοβαρή ασθένεια, και γι’ αυτό στρέφονται στο διαδίκτυο. Το διαδίκτυο είναι χρήσιμο – όχι όμως σε αυτή την περίπτωση, αφού όλες οι (χειρότερες) ιατρικές πληροφορίες στον κόσμο είναι άμεσα διαθέσιμες με το πάτημα ενός κουμπιού.
“Ο πιο γρήγορος και εύκολος τρόπος να βρει κανείς απαντήσεις είναι μέσα από το διαδίκτυο.” Και αυτό μπορεί να προκαλέσει σε κάποιον ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία και φόβο, καθώς διαβάζει και αναπόφευκτα εστιάζει στα πιο αρνητικά ή καταστροφικά σενάρια. Μπαίνει σε ιστοσελίδες και forum, διαβάζει άρθρα που απαριθμούν κάθε πιθανή ασθένεια που σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα. Και δεδομένου ότι όταν κάποιος έχει άγχος η προσοχή του τείνει να εστιάζει στο χειρότερο, αντί για ένα απλό εξάνθημα, τώρα διαβάζει ότι αυτό που έχει είναι καρκίνος.
Για οποιαδήποτε μορφή άγχους, συμπεριλαμβανομένου του άγχους υγείας, η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία.
Η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ)
Δεδομένου ότι είναι δυνατόν κάποιος να έχει άγχος αλλά και κάποια σοβαρή ιατρική ασθένεια, πρώτα απ’όλα απαιτείται ενδελεχής ιατρικός έλεγχος προκειμένου να αποκλειστεί το ενδεχόμενο κάποιας ιατρικής πάθησης. Για οποιαδήποτε μορφή άγχους, συμπεριλαμβανομένου του άγχους υγείας, η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία.
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία είναι μία μορφή ψυχοθεραπείας που επικεντρώνεται στις σκέψεις και στη συμπεριφορά μας. Η βασική ιδέα της συγκεκριμένης θεραπείας είναι ότι οι σκέψεις μας για μια κατάσταση (π.χ. ανησυχία για καρκίνο) επηρεάζουν το πώς αισθανόμαστε (φοβισμένοι και ανήσυχοι) και κατ’ επέκταση το πώς συμπεριφερόμαστε (ελέγχουμε το σώμα μας για σημάδια ή πηγαίνουμε στο γιατρό). Όλοι οι άνθρωποι έχουμε την τάση να αποδίδουμε ένα συγκεκριμένο νόημα στις καταστάσεις που βιώνουμε (π.χ. “το μυρμήγκιασμα που νιώθω στα δάχτυλά μου σημαίνει ότι έχω σκλήρυνση”). Δεν είναι η κατάσταση που μας προκαλεί άγχος, αλλά το νόημα που της έχουμε δώσει – είτε είναι ακριβές είτε όχι. Και, όταν έχουμε άγχος, δίνουμε στις σκέψεις μας μεγάλο νόημα, και άρα, πολλή δύναμη.
Δεν είναι η συγκεκριμένη κατάσταση που μας προκαλεί άγχος, αλλά το νόημα που της έχουμε δώσει – ανεξάρτητα από το αν είναι ακριβές ή όχι.
Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία έχει στόχο να βοηθήσει το θεραπευόμενο να ξεπεράσει τους φόβους και τις ανησυχίες του, αλλάζοντας τις δυσλειτουργικές σκέψεις και τις προβληματικές συμπεριφορές. Μέσα από τη συγκεκριμένη θεραπεία, μαθαίνει κανείς να προσεγγίζει τις ανήσυχες καταστάσεις της ζωής του διαφορετικά, και γίνεται θεραπευτής του εαυτού του, καθώς μαθαίνει νέα εργαλεία και εξασκείται σε χρήσιμες στρατηγικές, τις οποίες θα έχει στη διάθεσή του ακόμα κι όταν η θεραπεία τελειώσει. Τόσο το άγχος υγείας, όσο και άλλες μορφές άγχους ή αγχώδεις διαταραχές (π.χ. διαταραχή πανικού, κοινωνικό ή γενικευμένο άγχος) αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά μέσα από τη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία. Όπως σε κάθε άλλη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, είναι σημαντικό να απευθυνθεί κανείς σε κάποιον εξειδικευμένο και αναγνωρισμένο (πιστοποιημένο) γνωστικό-συμπεριφορικό θεραπευτή.
*Η επιλογή του ονόματος είναι τυχαία και δεν αναφέρεται σε κάποιο πραγματικό πρόσωπο.
Σχετικά άρθρα:
- Όταν το σώμα αντιδρά στο στρες
- Κατανοώντας το κοινωνικό άγχος
- Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον που έχει άγχος;