Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι μια βραχεία, εστιασμένη μορφή ψυχοθεραπείας και μπορεί να εφαρμοστεί σε μια ποικιλία προβλημάτων, όπως κατάθλιψη, άγχος, φοβίες, θυμό, προβλήματα σχέσεων, κατάχρηση ή εξάρτηση από ουσίες και προβλήματα παιδιών και εφήβων.

Η θεραπεία εστιάζεται στο πώς σκέφτεστε, αισθάνεστε, και επικοινωνείτε στο παρόν, παρά στις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Μέσα από τη θεραπεία, τα άτομα εκπαιδεύονται στην αυτοβοήθεια, με άλλα λόγια γίνονται «θεραπευτές του εαυτού τους», και έτσι έχουν την ικανότητα να διατηρήσουν τη βελτίωση τους ακόμα κι όταν η θεραπεία τελειώσει.

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει πως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία είναι εξίσου αποτελεσματική με την φαρμακοθεραπεία για την κατάθλιψη, το άγχος, τις εμμονές ή άλλους φόβους.

Εκτίμηση των ατόμων που προσέρχονται για βοήθεια

Όταν ξεκινήσετε γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, ο θεραπευτής σας θα σας ζητήσει να συμπληρώσετε μερικά ερωτηματολόγια που προσδιορίζουν μια ποικιλία συμπτωμάτων και προβλημάτων. Αυτά τα ερωτηματολόγια αξιολογούν την κατάθλιψη, το άγχος, το θυμό, τους φόβους, σωματικά συμπτώματα, την προσωπικότητα και τις σχέσεις. Στόχος αυτής της εκτίμησης είναι να μαζευτούν όσο πιο πολλές χρήσιμες πληροφορίες για εσάς έτσι ώστε ο θεραπευτής σας να μάθει γρήγορα τί δυσκολίες έχετε (ή δεν έχετε) προκειμένου να σας βοηθήσει με αποτελεσματικό τρόπο.

Πλάνο θεραπείας

Εσείς και ο θεραπευτής σας θα δουλέψετε μαζί για να αναπτύξετε ένα πλάνο θεραπείας. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη συχνότητα των συνεδριών, τη σημασία της φαρμακοθεραπείας, τη διάγνωση, τους στόχους σας, την απόκτηση δεξιοτήτων, τις ανάγκες αλλαγής στον τρόπο που σκέφτεστε, που συμπεριφέρεστε και επικοινωνείτε, και άλλους παράγοντες.

Πώς είναι οι θεραπευτικές συνεδρίες;

Στη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία οι συνεδρίες είναι δομημένες. Σε κάθε συνεδρία θέτετε μαζί με το θεραπευτή σας μια «ατζέντα», δηλαδή μια σειρά θεμάτων προς συζήτηση για κάθε συνάντηση. Η ατζέντα μπορεί να περιλαμβάνει ανασκόπηση της εμπειρίας της προηγούμενης συνεδρίας, της δουλειάς για το σπίτι ή αναφορά σε τρέχοντα προβλήματα. Στόχος είναι η επίλυση των προβλημάτων κι όχι μόνο η έκφραση παραπόνων γύρω από αυτά.

Δουλειά στο σπίτι (homework)

Αν πηγαίνατε στο γυμναστήριο και είχατε προσωπικό γυμναστή, θα περιμένατε να έχετε έναν οδηγό για το πώς να γυμνάζεστε όταν ο γυμναστής δεν είναι παρών. Το ίδιο συμβαίνει και στη γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία: αυτό που μαθαίνετε στις συνεδρίες είναι αυτό στο οποίο θα εξασκηθείτε εκτός συνεδριών, μόνοι σας. Η έρευνα έχει δείξει ότι τα άτομα που φέρουν εις πέρας τη δουλειά για το σπίτι βελτιώνονται πιο γρήγορα και διατηρούν τη βελτίωση αυτή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η δουλειά στο σπίτι μπορεί να περιλαμβάνει καταγραφή της διάθεσης, των σκέψεων και των συμπεριφορών, πραγματοποίηση προγραμματισμένων δραστηριοτήτων, ανάπτυξη στόχων, αμφισβήτηση αρνητικών σκέψεων, συλλογή πληροφοριών, αλλαγή του τρόπου επικοινωνίας με τους άλλους κ.ά.

Τα προβλήματά μου δεν οφείλονται σε παιδικές εμπειρίες;

Μέρος των προβλημάτων σας μπορεί να οφείλονται στο πώς σας συμπεριφέρονταν οι γονείς, τα αδέλφια και οι συνομήλικοί σας, αλλά οι λύσεις βρίσκονται στο πώς σκέφτεστε και ενεργείτε τώρα. Με ορισμένα άτομα είναι χρήσιμο να ανατρέξουμε στις πηγές των προβλημάτων, ώστε να αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτονται για τα προβλήματα αυτά σήμερα.

Τα προβλήματά μου δεν οφείλονται στη βιοχημεία;

Μέρος των προβλημάτων μπορεί να οφείλονται στη βιοχημεία, αλλά πολλοί άλλοι παράγοντες όπως για παράδειγμα ο τρόπος που σκέφτεστε, που συμπεριφέρεστε, που δημιουργείτε σχέσεις, καθώς και πρόσφατα ή παρελθόντα γεγονότα ζωής, είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες. Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία δεν αποκλείει τη χρήση φαρμάκων. Για τα περισσότερα προβλήματα υπάρχουν σημαντικές αποδείξεις ότι η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία είναι το ίδιο αποτελεσματική όσο η φαρμακοθεραπεία. Για σοβαρά επίπεδα κατάθλιψης και άγχους, φαίνεται ότι ο καλύτερος συνδυασμός είναι η ψυχοθεραπεία και η φαρμακοθεραπεία ταυτόχρονα. Ένα πλεονέκτημα της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας είναι ότι μαθαίνετε τρόπους ώστε να λύνετε μόνος/η σας τα προβλήματά σας.

Πώς θα καταλάβω αν γίνομαι καλύτερα;

Εσείς και ο θεραπευτής σας θα αναγνωρίσετε συγκεκριμένους στόχους στην αρχή της θεραπείας, τους οποίους μπορείτε να τροποποιήσετε στην πορεία. Μετά μπορείτε να αξιολογήσετε αν αισθάνεστε λιγότερο ή το ίδιο κατάθλιψη, άγχος, θυμό ή οτιδήποτε άλλο. Χρειάζεται να νιώθετε άνετα να δίνετε πληροφορίες για την πορεία της θεραπείας στο θεραπευτή σας. Αυτές οι πληροφορίες είναι χρήσιμες ώστε να καταλάβετε τι δουλεύει και τι δε δουλεύει.

Πώς μπορώ να μάθω περισσότερα για τη Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία;

Ανάλογα με το πρόβλημα στο οποίο αναζητάτε λύσεις, ο θεραπευτής σας μπορεί να προτείνει την ανάγνωση κάποιων βιβλίων αυτοβοήθειας, σημειώσεων ή σχετικού θεραπευτικού υλικού. Όσο περισσότερα ξέρετε για τον εαυτό σας, τόσο καλύτερα θα γίνετε. Κεντρικός στόχος της θεραπείας είναι να μάθετε πώς να γίνετε εσείς οι ίδιοι, θεραπευτές του εαυτού σας.

Πηγή: Leahy, R. L. & Holland, S. J. (2000)